سابقه و هدف: آب های زیرزمینی یکی از مهم ترین و با ارزش ترین منابع ملی کشور محسوب می شود که شناخت و بهره برداری اصولی و بهینه از آن می تواند نقش اساسی در شکوفایی و رشد اقتصادی داشته باشد. مدیریت غیراصولی و برداشت بی رویه از این منابع خسارات جبران ناپذیری به محیط زیست و اقتصاد کشور وارد می سازد. دشت مرند یکی از دشت های حاصلخیز استان آذربایجان شرقی است که بیش از 80 درصد آب مورد نیاز آن از آب زیرزمینی تامین می شود. حفظ و حراست از کیفیت این منبع آبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف این پژوهش بررسی کیفیت آب زیرزمینی دشت مرند با استفاده از روش های آماری چند متغیره و اندیس هاس اشباع می باشد.مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در شمال غرب استان آذربایجان شرقی در 60 کیلومتری شمال غرب شهرستان تبریز واقع شده است. وسعت کل محدوده مطالعاتی مرند 1871 کیلومتر مربع است که 589 کیلومتر مربع آن را پهنه های آبرفتی (دشت) تشکیل می دهد. تعداد 48 نمونه از منابع آب زیرزمینی واقع در سه آبخوان مختلف، در مهر ماه سال 1391 برداشت گردید. پارامترها و یون های اندازه گیری شده شامل اسیدیته (pH)، هدایت الکتریکی (EC)، کاتیون ها، آنیون های اصلی و نیترات می باشد که در آزمایشگاه آبشناسی دانشگاه تبریز تجزیه شیمیایی و اندازه گیری قرار گرفته اند. در این پژوهش از روش های آنالیزهای چند متغیره، اندیس های اشباع در ارزیابی پارامترهای کیفی استفاده شده است.یافته ها: تحلیل خوشه ای، منابع آب را در سه گروه مجزا قرار می دهد. در گروه اول تیپ آب به صورت بی کربنات سدیک و در گروه های دوم و سوم کلروه سدیک است. تحلیل عاملی، نشان می دهد که 75 درصد از تغییرات کیفی آب توسط سه عامل شامل تاثیر سازندهای تبخیری و نمکی، انحلال کانی ها و افزایش تبخیر سطحی کنترل می شود. به منظور شناسایی فرآیندهای ژئوشیمیایی حاکم بر سفره آبدار، اندیس های اشباع کلسیت، دولومیت و ژیپس نمونه ها مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی به شدت تحت تاثیر تغذیه از رودخانه، رسوبات تشکیل دهنده سفره آبدار و تبخیر از سطح آب زیرزمینی می باشد.نتیجه گیری: نتایج نشان داد که تغییرات کیفی آب زیرزمینی تحت تاثیر سازندهای تبخیری و نمکی، انحلال کانی ها و رسوبات تشکیل دهنده سفره آبدار، واکنش بین آب و مواد آبخوان و تبخیر از سطح آب زیرزمینی می باشد. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که کیفیت آب زیرزمینی در مناطق شرق و جنوب شرقی دشت برای انجام فعالیت های کشاورزی، شرب و صنعت نسبت به مناطق شمال و شمال غرب مناسبت تر می باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

این تحقیق به مطالعه هیدروشیمی و کیفیت منابع آب زیرزمینی در منطقه سراوان، پرداخته است. با توجه به هیدروگراف میانگین سطح ایستابی، تراز سطح آب زیرزمینی (از سال 1394 تا 1399) کاهش حدودا 8 متری داشته است. زمان تأخیر بین بارش و اثر آن بر سطح ایستابی حدوداً یک یا دو ماه محاسبه شده است که نشان دهنده نفوذپذیری نسبتا خوب در آبخوان آبرفتی است. با توجه به هدایت الکتریکی، تغییرات کیفیت آب زیرزمینی از غرب به شرق در این مناطق رخ داده است و آب زیرزمینی قنوات کیفیت بهتری نسبت به چاه های بهره برداری برخوردار هستند. زیرا از یک طرف مادر چاه قنوات در محل بالاست آبخوان و درون مخروط افکنه ها که آب زیرزمینی کیفیت بهتری دارند، حفر شده اند و از طرف دیگر سیستم زهکشی قنوات به نحوی است که فقط آب زیرزمینی مازاد بالاتر از تراز دهنه قنات، خارج می شود و آب های زیرزمینی عمیق تر آبخوان که شوری بیشتری دارد را خارج نمی کند. در آب زیرزمینی سه رخساره آب NaCl, NaSO4 و NaCl(HCO3) وجود دارد. به طور کلی روند افزایش نسبت درصد کلراید و سدیم از منابع آب قنوات به سمت منابع آب چاه در نمودار پایپر قابل مشاهده است. همچنین افزایش عمق چاه های برداشت سبب افزایش نسبت درصد کلراید و سدیم در آب زیرزمینی خروجی از چاه شده است. بر مبنای نقشه های پراکندگی دبی و برداشت از آبخوان، متوسط میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی در غرب دشت بیشتر از شرق منطقه می باشد. براساس تحلیل عاملی، انحلال کانی ها و عوامل کنترل کننده اسیدیته/قلیائیت برکیفیت آبخوان اثر گذار می باشد.

جهت مطالعه توسعه کارست با استفاده از ویژگی های هیدرولوژیکی و هیدروشیمی چشمه ها حوضه روئین انتخاب و تعداد 19 دهنه چشمه در منطفه مطالعاتی مورد شناسایی قرار گرفت. سپس به محاسبه و تحلیل پارامترهایی نظیر دبی و هیدروگراف چشمه ها، ضریب فرود(α)، حجم ذخیره دینامیکی(V)، ضریب خشکیدگی یا زمان مرگ چشمه ها(t0)، ترسیم نمودار پایپر، نسبت کلسیم به منیزیم، اندیس اشباع، ، تعیین جنس سنگ مخزن و بررسی ژئومورفولوژی کارست حوضه مطالعاتی پرداخته شد. هیدروگراف چشمه ها در حوضه مطالعاتی نشان از زمان تاخیر بین پیک بارندگی و پیک دبی در چشمه ها دارد که در آن دبی حداکثر چشمه با تاخیری حدود دو یا سه ماه به حداکثر خود می رسد. ضریب پایین فرود و حجم ذخیره دینامیک آبخوان نمایانگر توسعه پایین کارست می باشد. اندیس اشباع نشان می دهد که نمونه های آب چشمه های برداشت شده از منطقه مورد مطالعه همگی حالت اشباع و فوق اشباع می باشد. ترسیم نمودار پایپر در منطقه مطالعاتی نشان داد که اغلب چشمه ها دارای تیپ بیکربناته– کلسیک- منیزیک می باشند. بر اساس شاخص نسبت Ca به Mg دارای سفره تغذیه آبخوان دولومیتی می باشند. بررسی تعیین جنس سنگ مخزن در منطقه نشان داد، جنس سنگ مخزن در منطقه از نوع دولومیت و دولومیت آهکی بوده و بررسی ژئوموفولوژی و مشاهدات میدانی در سطح منطقه نشان داد که اشکال کارست پیشرفته نظیر پولیه و غار بزرگ در منطقه وجود ندارد. با توجه به مطالعات انجام شده می توان گفت سیستم کارستی منطقه از نوع تکامل نیافته بوده و اشکال ژئومورفولوژی کارستی زیادی در منطقه مشاهده نمی گردد.

دراین مقاله با کمک روشهای ریاضی و داده های آماری اندیسی جهت رتبه بندی پتانسیل ترابری هر استان کشور ارایه شده است. اندیس ترابری استانها در این مقاله عددی است بدون بعد و مقیاس که بیانگر پتانسیل و عملکرد ترابری استانهای کشور می باشد و می تواند جایگزین آمارهای متداول قرار گیرد. باتوجه به تفاوت ماهیت زیر مجموعه های حمل و نقل و تنوع گسترده اجزای تشکیل دهنده سیستم ترابری، رتبه بندی بر مبنای شاخصهای پردازش شده انجام گرفته است و با آنالیز خطی تواناییهای ترابری 28 استان در قالب اندیس بالقوه ترابری، اندیس بالفعل ترابری و اندیس کلی بیان شده است. نکته ای که تاکنون به آن پرداخته نشده است. شاخصهای در برگیرنده طول آزادراهها، راههای اصلی، راههای فرعی، خطوط راه آهن، بنادر، فرودگاهها، پایانه ها، حجم کالا و مسافر می باشند. این رتبه بندی می تواند راه گشای مدیران، سرمایه گذاران، کارشناسان و برنامه ریزان ارشد کشور قرار گیرد.  

از بحث های مهم در آب های زیرزمینی، آلودگی آب ناشی از فلزات سنگین است. فلزات سنگین با توجه به ثبات شیمیایی، تجزیه پذیری ضعیف و داشتن قدرت تجمع زیستی در بدن موجودات زنده، به سرعت به آلاینده های سمی تبدیل می شوند. با توجه به آلودگی روزافزون منابع آب قابل بهره برداری و اهمیت پایش مداوم آنها، در این تحقیق غلظت آلومینیوم، آهن، منگنز، کادمیوم و کروم منابع آب زیرزمینی دشت اشنویه و تعیین اندیس اشباع برای آلومینیوم، آهن و منگنز ارزیابی شد. از این رو، در تحقیق حاضر از 15 نمونه آب انتخابی دشت در شهریور 1394 با توزیع یکنواخت نمونه برداری شد، سپس نمونه ها توسط دستگاه جذب اتمی آنالیز شدند. نتایج با استفاده از نرم افزار GIS Arc و در مقایسه با مقادیر استاندارد سازمان بهداشت جهانی ترسیم شد. با استفاده از نرم افزار (PHREEQC) اندیس اشباع نمونه ها محاسبه شد. بررسی ها نشان داد 33/33 درصد از نمونه ها غلظت آلومینیوم بیشتر از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی را دارند و در بقیه ی غلظت فلزات کمتر از غلظت استاندارد هستند. غیر از آلومینیوم آلودگی دشت به فلزات سنگین در مرز خطر نیست، ولی به علت عمق کم آب زیرزمینی و فعالیت های شدید کشاورزی به طور قطع در دراز مدت خطرات زیست محیطی زیادی در پی خواهد داشت. بنابراین، باید درباره ی پساب های صنعتی، استفاده از سموم کشاورزی و آب برگشتی کشاورزی اقدامات کنترلی صورت گیرد. توسعه ی صنعتی منطقه باید با در نظر گرفتن خطرات احتمالی ناشی از آلودگی فلزات سنگین با برنامه های کنترلی و پایش مستمر آب های زیرزمینی صورت پذیرد.

دو پدیده پایداری رنگی و متاماریزم با تغییر توزیع انرژی منبع نوری اتفاق می افتند. ریشه پیدایش متاماریزم را می توان وجود اختلاف در ناپایداری رنگی جفتهای متامار دانست؛ زیرا همانندی جفتهای متامار با تغییر منبع نوری به دلیل داشتن ناپایداری رنگی های متفاوت از بین می رود.بررسی های انجام شده در این تحقیق بر روی 98 جفت متامار نشان داد که پس از اعمال تصحیح پارامریک، مقدار اندیس متاماریزم بر مبنای فرمول های اختلاف رنگ را می توان با تقریب قابل قبولی برابر اختلاف در ناپایداری رنگی جفت های متامار دانست. چنانچه مقدار اندیس متاماریزم پس از تطبیق محاسبه شود، دقت افزایش می یابد.

در این مطالعه، با استفاده از آنالیز کیفی 346 نمونه آب تهیه شده از 10 دهنه چشمه به ارزیابی هیدروژیوشیمیایی آب زیرزمینی مبادرت شده است. بر اساس دیاگرام های گیبس و ون ویردام، برهمکنش با سازندهای سنگی و رسوبی، فرآیند غالب کنترل کننده ترکیب شیمیایی آب است. بر اساس دیاگرام چادا و خروجی برنامه AquaChem، مقدار عناصر قلیایی خاکی (کلسیم و منیزیم) بیشتر از قلیایی (سدیم و پتاسیم) و آنیون اسیدهای ضعیف (کربنات و بیکربنات) بیشتر از آنیون اسیدهای قوی (کلراید و سولفات) است. بنابراین، دو تیپ هیدروشیمیایی غالب در نمونه های آبی شامل Ca-Mg-HCO3 و Mg-Ca-HCO3 است. در این منطقه، انحلال پیشرفته کربنات و تا حدودی هالیت موجب افزایش غلظت کلسیم، بیکربنات و کلرور شده است. تمامی نمونه های آبی دارای HCO3+SO4 کمتر از 5 میلی اکی والان بر لیتر هستند و این نشان می دهد که انحلال کلسیت و دولومیت فرآیند اصلی تاثیرگذار بر شیمی آب است. تبادل یونی بین آب زیرزمینی و مواد ریزدانه آبخوان بطور گسترده صورت می گیرد. بر اساس اندیس های کلروآلکالن 1 و 2، نزدیک به 49/5 درصد نمونه ها تبادل یونی معکوس را نشان می دهند. محاسبه اندیس اشباع نشان می دهد که تمامی نمونه های آبی نسبت به انیدریت، آراگونیت، کلسیت، دولومیت، ژیپس و CO2 در حالت تحت اشباع قرار دارند. علاوه بر این، اندیس اشباع نمونه های آبی نسبت به کلسیت و آراگونیت بزرگ تر از انیدریت، دولومیت و ژیپس می باشد. بررسی مولفه های اصلی تاثیرگذار بر تغییر شیمی آب نشان می دهد که در حدود 82 درصد تغییرات شیمی آب توسط 4 عامل اصلی کنترل می شود که عامل 1 شامل Ca و HCO3، عامل 2 شامل Na و Cl، عامل 3 شامل Mg و SO4 و عامل 4 شامل pH می باشد.

متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد، لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید.لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.